Tìm hiểu về cửa bức bàn của nhà gỗ cổ truyền thống

Cửa bức bàn là một trong những yếu tố kiến trúc đặc trưng trong nhà gỗ truyền thống của vùng Bắc Bộ Việt Nam. Đây không chỉ là một chi tiết nội thất mà còn mang ý nghĩa văn hóa và phong thủy sâu sắc. Với thiết kế tinh xảo và cách mở độc đáo, cửa bức bàn thể hiện sự khéo léo của các nghệ nhân mộc Việt Nam, đồng thời phản ánh triết lý sống hài hòa với thiên nhiên của người Á Đông.

Ý nghĩa tên gọi “cửa bức bàn” 

Tên gọi “cửa bức bàn” xuất phát từ đặc điểm cấu tạo và chức năng của loại cửa này trong kiến trúc nhà gỗ cổ truyền Việt Nam.

• “Bức”: Có nghĩa là tấm, ám chỉ các tấm gỗ lớn được ghép lại để tạo thành cánh cửa.
• “Bàn”: Nghĩa là phẳng, thể hiện bề mặt cửa phẳng, được chia thành các ô pano và chạm khắc hoa văn tinh xảo.

Cửa bức bàn thường không có khung cánh mở quay như cửa hiện đại mà được lắp đặt bằng cách tháo lắp từng cánh, phù hợp với không gian linh thiêng như gian thờ hoặc chính điện.

Cửa bức bàn xuất hiện từ thời kỳ phong kiến, gắn liền với các công trình kiến trúc truyền thống như đình, chùa, nhà thờ họ và các ngôi nhà cổ của tầng lớp quý tộc. Loại cửa này thể hiện sự khéo léo của các nghệ nhân mộc Việt Nam, đồng thời phản ánh tư tưởng và triết lý Á Đông.

Cấu trúc và thiết kế của cửa bức bàn

Cửa bức bàn được làm từ các tấm gỗ lớn, thường là gỗ lim, gỗ gụ, hoặc gỗ mít – những loại gỗ có độ bền cao và khả năng chống mối mọt tốt. Cánh cửa được ghép từ các tấm gỗ chạm khắc tinh xảo, tạo nên vẻ đẹp truyền thống và trang nhã.

Cửa bức bàn thường gồm nhiều cánh, tùy thuộc vào quy mô và mục đích sử dụng của công trình. Mỗi cánh cửa được lắp ghép chặt chẽ, không sử dụng bản lề mà có thể tháo rời để tạo không gian rộng rãi khi cần thiết.

Khác với cửa hiện đại mở theo dạng xoay hay trượt, cửa bức bàn được thiết kế để tháo rời và gác sang một bên khi cần mở không gian. Điều này cho phép không gian trong nhà trở nên thông thoáng và linh hoạt hơn, phù hợp với các nghi lễ và sự kiện quan trọng.

Hoa văn và hoạ tiết thường thấy trên cửa bức bàn

Các hoa văn trên cửa bức bàn thường mang tính biểu tượng và phong thủy, bao gồm:

• Hình rồng, phượng, hoặc kỳ lân tượng trưng cho sự quyền uy và may mắn.
• Họa tiết hoa sen, hoa cúc thể hiện sự thanh cao và trong sáng.
• Chữ “Phúc”, “Thọ” hay các cảnh thiên nhiên gợi lên sự bình an và thịnh vượng.

Mỗi chi tiết chạm khắc đều được thực hiện tỉ mỉ, thể hiện tay nghề và óc sáng tạo của các nghệ nhân mộc truyền thống.

Cửa bức bàn không chỉ đóng vai trò là lối đi mà còn là chi tiết mang tính thẩm mỹ và chứa đựng yếu tố phong thủy quan trọng. Nó giúp tạo không gian trang trọng, tôn nghiêm, đặc biệt trong các gian thờ cúng hay nhà thờ họ. Đồng thời, việc chạm khắc tinh xảo trên cửa còn thể hiện tay nghề của các nghệ nhân mộc truyền thống.

Cửa bức bàn ứng dụng trong kiến trúc hiện đại

Ngày nay, cửa bức bàn vẫn được ứng dụng trong các công trình mang tính truyền thống như đình, chùa, nhà thờ tổ, hoặc các biệt thự phong cách cổ điển. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của cửa bức bàn góp phần gìn giữ nét đẹp văn hóa dân tộc Việt Nam.

Ngoài ra, nhiều kiến trúc sư hiện đại đã tích hợp cửa bức bàn vào các công trình kiến trúc hiện đại, ví dụ như nhà ở, homestay, và quán cà phê… Dùng chi tiết cửa bức bàn để tạo điểm nhấn cho công trình, đồng thời tạo nên không gian ấm cúng và độc đáo.

Do sự khan hiếm của gỗ quý và sự mai một của nghề mộc truyền thống, việc bảo tồn cửa bức bàn ngày càng trở nên quan trọng. Nhiều làng nghề mộc truyền thống trên cả nước vẫn đang nỗ lực gìn giữ và phát triển nét kiến trúc truyền thống này.

Cửa bức bàn là biểu tượng của sự tinh tế trong nghệ thuật điêu khắc gỗ truyền thống Bắc Bộ. Việc hiểu rõ về cấu trúc, hoa văn và ý nghĩa của cửa bức bàn không chỉ giúp chúng ta trân trọng di sản văn hóa dân tộc mà còn tạo cảm hứng cho các thiết kế nội thất hiện đại mang phong cách truyền thống.

Nếu bạn đang tìm kiếm một đơn vị thiết kế và thi công nhà gỗ uy tín, hãy liên hệ với Trường Phúc. Với đội ngũ nghệ nhân giàu kinh nghiệm và am hiểu sâu sắc về kiến trúc cổ truyền, Trường Phúc cam kết mang đến cho bạn những sản phẩm chất lượng cao, tinh xảo và đậm nét văn hóa Việt. Hãy để Trường Phúc giúp bạn hiện thực hóa không gian sống mơ ước, vừa sang trọng vừa mang đậm giá trị truyền thống.